Dezinformacja w erze Internetu
W dobie Internetu i mediów społecznościowych dezinformacja stała się jednym z największych wyzwań. Fałszywe informacje rozprzestrzeniają się w błyskawicznym tempie, prowadząc do wielu poważnych konsekwencji, takich jak manipulacja opinią publiczną czy osłabienie zaufania do instytucji demokratycznych. W natłoku treści coraz trudniej odróżnić prawdę od fałszu, dlatego kluczowe jest zwiększanie świadomości społeczeństwa o tym jak rozpoznawać i zwalczać dezinformację.
Czym jest dezinformacja
Dezinformacja to fałszywe, zmanipulowane lub wprowadzające w błąd informacje, które zwykle dotyczą ważnych kwestii społecznych. Może służyć różnym celom – politycznym, społecznym czy finansowym. Wyróżniamy następujące rodzaje dezinformacji:
- Dezinformacja – to celowe fabrykowanie lub zaburzanie przekazu informacyjnego, wprowadzając odbiorcę przekazu w błąd, by osiągnąć konkretne korzyści.
- Misinformation – to niezamierzone powielanie nieprawdziwych informacji przez użytkowników, lecz bez intencji wyrządzenia krzywdy. Może wynikać z braku wiedzy lub znajomości kontekstu i bezkrytycznego udostępniania zmanipulowanych treści.
- Malinformation – są to informacje prawdziwe, lecz rozpowszechniane w celu wyrządzenia szkody. Przykładem może być upublicznianie prywatnych maili polityków w celu ich skompromitowania lub podważenia wiarygodności.
Mechanizmy rozprzestrzeniania fałszywych informacji
Algorytmy popularnych mediów społecznościowych takich jak Facebook, X (dawny Twitter) oraz TikTok sprzyjają ukazywaniu się kontrowersyjnych treści budzących skrajne emocje. Tego typu informacje – nawet jeśli są nieprawdziwe – często generują więcej wyświetleń i reakcji niż rzetelne wiadomości. Problemem jest także zamykanie użytkowników w tzw. bańkach informacyjnych. Media podsuwają treści zgodne z zainteresowaniami i przekonaniami danej osoby, co sprawia, że użytkownicy mają mniejszą styczność z odmiennymi punktami widzenia. W dodatku działa tzw. efekt potwierdzenia – ludzie zdecydowanie chętniej wierzą w informacje, które są zgodne z ich wcześniejszymi przekonaniami. Do często stosowanych mechanizmów i technik rozpowszechniania dezinformacji należą:
· Clickbait – sensacyjne lub budzące emocje nagłówki, które mają na celu przyciągnąć uwagę i skłonić do kliknięcia. Często treść artykułu okazuje się znacznie mniej dramatyczna niż sugeruje tytuł, lecz sama emocjonalna reakcja odbiorcy wystarczy, by fałszywa informacja zyskała rozgłos.
· Emocjonalny język – treści, które wywołują oburzenie, gniew lub strach sprawiają, że odbiorcy są mniej skłonni do krytycznego myślenia, co pomaga szerzyć dezinformację.
· Podszywanie się – wykorzystywanie wizerunku autorytetów, dziennikarzy i znanych osób, aby nadać treści większą wiarygodność.
· Cherry picking – selektywne wybieranie informacji tak, by pasowały do określonej tezy. Kluczowe fakty są pomijane lub przedstawiane bez znaczącego kontekstu, co może prowadzić odbiorców do wyciągania błędnych wniosków.
· Fałszywa przyczyna – błędne sugerowanie istnienia związku przyczynowo-skutkowego między dwoma zdarzeniami. Przykładem może być twierdzenie, że wzrost liczby szczepień powoduje konkretne choroby, mimo że nie ma na to naukowych dowodów.
· Dowód anegdotyczny – Podważanie badań naukowych lub statystyk, odwołując się do własnych doświadczeń lub relacji osób z najbliższego otoczenia.
· Deepfake – Zaawansowane metody obróbki materiałów audiowizualnych lub generowanie całkiem nowych nagrać przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji.
· Cheapfake – Manipulowanie obrazami wykorzystując proste i powszechnie dostępne narzędzia.
Cele rozpowszechniania dezinformacji
Dezinformacja stanowi potężne narzędzie w zakresie destabilizacji społeczeństwa, może wzbudzać strach, a także podważać zaufanie do kluczowych instytucji. Jest często wykorzystywana przez różne grupy i organizacje do realizacji konkretnych celów, takich jak:
Wywoływanie paniki i strachu
Szybkie rozpowszechnianie celowo zniekształconych faktów może wywołać reakcje, które eskalują do poziomu masowej paniki. Ludzie mają w psychice głęboko zakorzenione skłonności do reagowania na zagrożenia, nawet jeśli są fikcyjne. W sytuacjach kryzysowych dezinformacja wykorzystuje tzw. efekt zakotwiczenia – mamy skłonność do oceniania sytuacji lub podejmowania decyzji w oparciu o pierwszą napotkaną informację. Jednak również w czasach względnego spokoju może podsycać podziały, osłabiać zaufanie do instytucji publicznych i podważać poczucie stabilności społecznej.
Polaryzacja społeczna
Dezinformacja skutecznie gra na nastrojach społecznych, nastawiając przeciwko sobie różne grupy. Fałszywe informacje często bazują na uprzedzeniach i stereotypach, a ich celem nierzadko stają się mniejszości, które są obarczane winą ze względu na inną orientację seksualną, narodowość, kolor skóry czy wyznanie. Dezinformacja wykorzystywana jest do manipulacji opinią publiczną, szczególnie w kampaniach wyborczych, podważając fundamenty demokracji – fałszywe treści na temat kandydatów czy partii politycznych mogą wpływać na decyzje wyborców. Towarzysząca temu mowa nienawiści dodatkowo pogłębia antagonizmy, wykluczając konstruktywny dialog.
Osłabianie wiarygodności instytucji publicznych
Jednym z najpoważniejszych celów dezinformacji jest atakowanie instytucji demokratycznych oraz podważanie zaufania obywateli do mediów, rządów oraz procesów wyborczych. Dezinformacja osłabia również reakcje kryzysowe, jak w przypadku teorii spiskowych o szczepieniach przeciwko COVID-19 i podważaniu działań władzy w obliczu pandemii. Fałszywe informacje stają się również niebezpiecznym narzędziem, umożliwiającym ingerencję obcych państw w procesy demokratyczne. Przykładem jest rok 2016 w USA, kiedy to rosyjskie boty i reklamy na Facebooku czy Instagramie ingerowały w kampanię wyborczą szerząc fake-newsy.
Jak rozpoznawać i zwalczać dezinformację
Przeglądając treści zamieszczane w internecie, w szczególności w mediach społecznościowych, należy mieć świadomość, że nie każda dostrzeżona informacja jest prawdziwa. Istotne w rozpoznawaniu fake newsów jest sprawdzanie i weryfikowanie źródeł. Upewnij się, że treść pochodzi z wiarygodnego i rzetelnego źródła, a nie z anonimowego profilu w mediach społecznościowych. Sprawdź , czy znasz autora lub czy jest to uznana i wiarygodna instytucja. Dalszym krokiem jest weryfikacja prawdziwości i logiczności przekazu – upewnij się, że informacja ma sens i jest podparta dowodami. Sprawdź, czy inne źródła również potwierdzają jej prawdziwość. Zwróć uwagę na to, co jest faktem, a co stanowi opinię autora. Samodzielne weryfikowanie informacji bywa jednak często dość czasochłonne. Na szczęście w takich sytuacjach na pomoc przychodzą różne portale fact-checkingowe, w Polsce należy do nich m.in. Demagog. Ich celem jest weryfikowanie prawdziwości wypowiedzi osób publicznych, polityków, ale także viralowych treści krążących w social mediach.
Kluczowe w walce z dezinformacją są edukacja oraz rozwijanie krytycznego myślenia w społeczeństwie. Przede wszystkich warto samodzielnie weryfikować informacje przed ich dalszym udostępnianiem. Ważne jest także zgłaszanie fałszywych treści na portalach społecznościowych oraz wspieranie niezależnych fakt-checkerów, np. poprzez śledzenie ich publikacji i dzielenie się nimi z innymi. Nie zapominajmy również o rozmowie z bliskimi – rodziną, przyjaciółmi czy kolegami z pracy lub szkoły – aby pomóc im lepiej zrozumieć mechanizmy manipulacji. Każde działanie zwiększające świadomość w tym zakresie ma znaczenie. Istnieje również możliwość zgłaszania dezinformujących treści poprzez formularz znajdujący się na stronie NASK (https://www.zglos-dezinformacje.nask.pl/), czyli instytutu badawczego zajmującego się cyberbezpieczeństwem, nowoczesnymi technologiami oraz walką z dezinformacją.
Źródła:
About The Author
